Zgodnie z decyzją Konferencji Episkopatu Polski z okazji 200-lecia urodzin bł. Edmunda Bojanowskiego okres od listopada 2013 do listopada 2014 r. ma stanowić w polskim Kościele czas przypomnienia doniosłej roli jaką w okresie zaborów odegrał ten wielkopolski społecznik, patriota i wielki świadek wiary.

Edmund Bojanowski przyszedł na świat we wsi Grabonóg, niedaleko Gostynia, na obszarze ówczesnego Księstwa Poznańskiego 14 listopada 1814 r. Od rodziców Walentego i Teresy z domu Umińskiej (siostry gen. Jana Nepomucena Umińskiego – dowódcy wojsk podczas wojen napoleońskich i powstania listopadowego) odebrał wychowanie w duchu katolicyzmu i patriotyzmu. Jego ojciec jako uczestnikiem powstania listopadowego utracił w wyniku represji rodowy majątek. Przyszły błogosławiony już jako małe dziecko doznał łaski uzdrowienia, za sprawą modlitwy swojej matki w sanktuarium filipinów na Świętej Górze w Gostyniu, co wielokrotnie wspominał w swoich pamiętnikach i listach,

Początkowe wykształcenie pobierał w domu. Dopiero po osiągnięciu dojrzałości rozpoczął w 1832 r. studia filozoficzne na Uniwersytecie Wrocławskim. Naukę kontynuował w Berlinie w latach 1836-1838, gdzie uczęszczał również na wykłady z historii sztuki, muzyki, psychologii, poezji i logiki. W tym czasie zainteresował się literaturą: napisał między innymi artykuły o polskich zabytkach, przetłumaczył na język polski wiersze liryczne, pieśni serbskie i czeskie, oraz utwór G. Byrona „Manfred”. Poważna choroba płuc zmusiła go do przerwania studiów i poddaniu się kuracji w Dusznikach-Zdroju.

Po powrocie do kraju E. Bojanowski aktywnie włączył się w nurt pracy społecznej. Jako właściciel ziemski szczególnie zainteresował się problemem poprawy warunków życia ludzi z najuboższych warstw społecznych. Został członkiem Wydziału Literackiego przy Kasynie Gostyńskim (przyczynił się do zakładania czytelni wiejskich), Towarzystwa Naukowej Pomocy, Towarzystwa św. Wincentego a’Paulo, Ligi Polskiej. Był współtwórcą miejskich ochron dla dzieci w Poznaniu, Gostyniu, Śremie i Psarach.

Rozwijając talent literacki pisał dla czasopism: „Przyjaciel Ludu”, „Marzanna” oraz roczniku „Melitele”. Prowadził też własną działalność wydawniczą w postaci periodyka „Pokłosie” w którym znalazły się utwory krajowych i zagranicznych poetów romantycznych: A. Mickiewicza, Z. Krasińskiego, C. K. Norwida, A. Fredry, T. Lenartowicza, K. Ujejskiego, F. Morawskiego. Będąc miłośnikiem polskiego folkloru, wraz z ks. H. Koszutskim w latach 1860-1862 wydawał również czasopismo „Rok Wiejski”, gdzie czasem umieszczał własne utwory. Jest autorem „Pieśni wiejskich dla ochronek”, które przez wiele lat przypisywano T. Lenartowiczowi. W 1863 r. wydał w Poznaniu „Starodawne przysłowia dla ochronek”. Prowadząc działalność wydawniczą i społeczną E. Bojanowski osobiście poznał A. E. Odyńca, współpracował z T. Lenartowiczem, W. Polem, A. Cieszkowskim, K. Libeltem, a także lekarzem K. Marcinkowskim – inicjatorem pracy organicznej.

Najważniejszym osiągnięciem bł. E. Bojanowskiego jest bez wątpienia utworzenie Zgromadzenia Sióstr Służebniczek. Powstanie wspólnoty miało miejsce 3 maja 1850 r. wraz z założeniem ochronki dla dzieci wiejskich w Podrzeczu k. Gostynia. W liście do arcybiskupa gnieźnieńsko-poznańskiego Leona Przyłuskiego uzasadniał: „od kilku lat zajmowała mnie myśl urządzenia ochronek wiejskich pod nadzorem dziewcząt wiejskich. Miałem na względzie: raz – korzyść małych dzieci wystawionych po wsiach przez zaniedbanie lub nieświadomość rodziców na zepsucie przedwczesne, po wtóre – uświęcenie kobiet wiejskich, a przez to wpływ na podniesienie i umoralizowanie ludu wiejskiego”. Nowopowstałą instytucję ukształtował według głęboko przemyślanych idei, przy wykorzystaniu duchowego bogactwa polskiej wsi. W wychowaniu dzieci położył szczególny nacisk na stronę moralną, religijną i patriotyczną. Będąc osobą głębokiej wiary i modlitwy z odpowiednim przygotowaniem intelektualnym, stał się zarówno wychowawcą, jak też kierownikiem duchowym zgromadzenia.  Jego działalność spotkała się z olbrzymim zainteresowaniem co doprowadziło do utworzenia siedziby nowicjatu 26 VIII 1856 r. we wsi Jaszków oraz kolejnych placówek służebniczek poza terenami Wielkopolski.

Dwa lata później, 18 sierpnia 1858 r. abp L. Przyłuski oficjalnie przyjął zgromadzenie pod opiekę Kościoła, a papież Pius IX w 1859 r. udzielił błogosławieństwa dla założyciela i nowej wspólnoty zakonnej. 27 grudnia 1866 r. abp M. H. Ledóchowski wydał Dekret pochwalny oraz zatwierdził Konstytucje. Dnia 23 października 1867 r. siostry po raz pierwszy złożyły uznane przez Kościół śluby zakonne.

Wraz z usamodzielnieniem się zgromadzenia, E. Bojanowski rozpoczął starania o przyjęcie do stanu kapłańskiego. Po uzyskaniu zgody od abp M. H. Ledóchowskiego, wstąpił do Arcybiskupiego Seminarium Duchownego w Gnieźnie, gdzie 7 października 1869 r. otrzymał sutannę. Pogarszający się stanu zdrowia już w maju 1870 r. zmusił go do opuszczenia seminarium. Ostatnie miesiące życia spędził u przyjaciela – ks. S. Gieburowskiego, proboszcza w Górce Duchownej. Tutaj do końca zajmował się sprawami wspólnoty, spotykał się z siostrami, prowadził korespondencję oraz kontaktował się z fundatorami powstających placówek. Zmarł 7 sierpnia 1871 r. w wieku 57 lat.

Edmund Bojanowski zmarł w opinii świętości, jednak w wyniku zawirowań dziejowych (Kulturkampf, wybuch II wojny światowej) jego proces beatyfikacyjny rozpoczął się dopiero w latach 60-tych XX w. Ukoronowaniem starań Zgromadzenia Sióstr Służebniczek, była uroczysta beatyfikacja, która odbyła się 13 czerwca 1999 r., podczas Mszy św. odprawionej przez Jana Pawła II w Warszawie, w czasie jego pielgrzymki do Polski. W homilii Ojciec Święty podkreślał: „Apostolstwo miłosierdzia wypełniło również życie błogosławionego Edmunda Bojanowskiego. Ten wielkopolski ziemianin, obdarowany przez Boga licznymi talentami i szczególną głębią życia religijnego, mimo wątłego zdrowia, z wytrwałością, roztropnością i hojnością serca prowadził i inspirował szeroką działalność na rzecz ludu wiejskiego. Wiedziony pełnym wrażliwości rozeznaniem potrzeb, dał początek licznym dziełom wychowawczym, charytatywnym, kulturalnym i religijnym, które wspierały materialnie i moralnie rodzinę wiejską. Pozostając świeckim człowiekiem, założył dobrze w Polsce znane Zgromadzenie Sióstr Służebniczek Bogarodzicy Dziewicy Niepokalanie Poczętej. We wszelkich działaniach kierował się pragnieniem, by wszyscy ludzie stali się uczestnikami odkupienia. Zapisał się w pamięci ludzkiej jako «serdecznie dobry człowiek», który z miłości do Boga i do człowieka umiał skutecznie jednoczyć różne środowiska wokół dobra. W swojej bogatej działalności daleko wyprzedzał to, co na temat apostolstwa świeckich powiedział Sobór Watykański II. Dał wyjątkowy przykład ofiarnej i mądrej pracy dla człowieka, ojczyzny i Kościoła.”

Zgromadzenie założone przez bł. Edmunda Bojanowskiego już za jego życia rozwijało się w Wielkopolsce, Galicji, na Śląsku i w Królestwie Polskim, co spotkało się ze stanowczym sprzeciwem zaborców. W celu ocalenia zakonu przed kasatą doszło do jego podziału. W następnych latach stopniowo wyodrębniły się cztery autonomiczne (choć wchodzące w skład Federacji) Zgromadzenia Sióstr Służebniczek: wielkopolskie (dom generalny w Pleszewie), starowiejskie (dom generalny w Starej Wsi), dębickie (dom generalny w Dębicy) oraz śląskie (dom generalny we Wrocławiu).

Obecnie liczebność sióstr służebniczek szacowana jest na ok. 3,5 tys. Swoim działaniem obejmują nie tylko Polskę i Europę, ale także Afrykę, Azję i Ameryki. Na terenie Wielkiej Brytanii istnieje również zgromadzenie The Poor Servants of the Mother of God, założone na wzór polskich Służebniczek przez Fanny Margaret Taylor, która osobiście odwiedziła E. Bojanowskiego w 1869 r. Natomiast w 1892 r. o. Jeremiasz Łomnicki – bazylianin wraz z ks. Cyrylem Sieleckim i m. Jozafatą Michaliną Hordaszewską powołał do życia Zgromadzenie Sióstr Służebnic Niepokalanej Panny Maryi w obrządku greko-katolickim.

Bł. Edmund Bojanowski jest najlepszym przykładem przedstawiciela laikatu świeckich, tak bliskiemu naszemu Stowarzyszeniu i to na długo przed postanowieniami soborowymi. Dlatego często określany jest wręcz jako prekursor działań ogłoszonych następnie przez Sobór Watykański II: „Świeccy powinni podjąć trud odnowy porządku doczesnego jako własne zadanie i spełniać je bezpośrednio i zdecydowanie, kierując się światłem Ewangelii i duchem Kościoła, przynagleni miłością chrześcijańską”.

Ogólnopolskie obchody związane z patronem roku 2014 objęły szereg imprez o charakterze religijnym, kulturalnym, a nawet sportowym. Uczestniczył w nim również oddział „Civitas Christiana” z Gostynia, czyli z miejsca szczególnie bliskiego bł. E. Bojanowskiemu. Mając w swoim gronie zapalonych filatelistów oraz kolekcjonerów kart pocztowych, zdecydowali się na stworzenie wyjątkowego nakładu pocztówek upamiętniających postać wielkiego Wielkopolanina. Do obiegu została już wprowadzona pierwsza partia z okazji rozpoczęcia Roku bł. E. Bojanowskiego. Jej popularność zrodziła plany wydania kolejnego projektu na zakończenie obchodów.

[txt. Szymon Szczęsny]