Wolsztyński Oddział Stowarzyszenia od dość dawna już zajmuje się historią parafii farnej. Czyni to w ramach długofalowego projektu, dotyczącego jej kulturotwórczej roli, zwłaszcza w ostatnim stuleciu, czyli po wyzwoleniu Wolsztyna spod dominacji pruskiej w wyniku zwycięskiego Powstania Wielkopolskiego.
Z zainteresowaniem przeczytałem w jednym z ostatnich numerów „Głosu Wolsztyńskiego”, zamieszczoną tam informację o działającym przy parafii Stowarzyszeniu Pań Miłosierdzia św. Wincentego aˋ Paulo. Dziś niewiele osób, zwłaszcza młodszych wie, że przed drugą wojną światową i kilka lat po niej, aż do listopada 1949 roku, istniało w Wolsztynie dwadzieścia pięć stowarzyszeń i bractw katolickich. Cyfrę taką podaje przynajmniej ksiądz profesor Leszek Wilczyński – historyk Kościoła z Wydziału Teologicznego UAM w Poznaniu, w czterotomowej pracy na temat Akcji Katolickiej w archidiecezji poznańskiej, w tym także w parafii wolsztyńskiej. W porównaniu do ilości obecnie funkcjonujących w parafii farnej, katolickich stowarzyszeń i grup zrzeszających osoby świeckie, była to niewątpliwie liczba imponująca. A oto niektóre z nich, jakie udało mi się ustalić, przeglądając zapisy archiwum parafialnego: Rycerstwo Jezusowe (Krucjata Eucharystyczna), Caritas, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, Bractwo Wstrzemięźliwości (przekształcone później w Bractwo Trzeźwości), Katolickie Stowarzyszenie Miłosierdzia, Żywy Różaniec Pań, Żywy Różaniec Matek, Żywy Różaniec Ojców, Katolickie Stowarzyszenie Rodzin, Stowarzyszenie Pań Miłosierdzia św. Wincentego aˋ Paulo, Konferencja św. Wincentego aˋ Paulo Mężczyzn, Mali Apostołowie, Małe Apostołki, Aspiranci i Aspirantki, Stowarzyszenie Dzieci Maryi, Trzeci Zakon św. Franciszka, Arcybractwo Straży Honorowej, Ochotniczy Zespół Liturgiczny, Orkiestralny Zespół Liturgiczny (pod batutą ks. Teodora Lercha), Liga Katolicka, Chrześcijańskie Stowarzyszenie Nauczycieli, Katolickie Stowarzyszenie Mężów, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej, Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskie, Sodalicja Mariańska…
Uroczystość 5 – lecia Sodalicji Mariańskiej przy Państwowym Gimnazjum. Rok 1934. Z arch. Wojciecha Lisa.
Stowarzyszenia, głównie te najbardziej liczne i najbardziej prężne, takie jak: Katolickie Stowarzyszenie Mężów, Katolickie Stowarzyszenie Kobiet, czy Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej i Męskiej, których liczebność na przykład w roku 1938 sięgała w parafii tysiąca członków, tworzyły Parafialną Akcję Katolicką. Na marginesie, jako ciekawostkę, warto może powiedzieć, że w pierwszych dniach po wojnie, stowarzyszenia katolickie w Polsce, skupiały około pół miliona osób. A jak jest dzisiaj..?
W Kronice parafialnej w listopadzie 1949 roku zapisano: „ W ostatnich dniach października i w początkach listopada, rozwiązano wszystkie organizacje katolickie i bractwa kościelne, oprócz <Caritas> , Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Męskiej i Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży Żeńskiej. Nie na długo jednak. Bowiem jak czytamy dalej w „Kronice parafialnej”, dekretem metropolity poznańskiego ks. abp. Walentego Dymka z dnia 02 lutego 1950 r. rozwiązano instytucję „Caritas” na wszystkich szczeblach organizacji. Tym samym przestał istnieć Okręg „Caritas” ówczesnego dekanatu Zbąszyńskiego z siedzibą w Wolsztynie. Podobny los spotkał również Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Męskiej i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Żeńskiej, które ostatecznie przestały istnieć z dniem 20 lutego 1950 roku.
Głównym powodem zaprzestania działalności stowarzyszeń katolickich w Polsce w ogóle, były nowe przepisy dekretu z dnia 05 sierpnia 1949 roku o zmianie niektórych przepisów „Prawa o stowarzyszeniach”, w myśl których władze miały prawo szerokich ingerencji w działalność tych organizacji. Tego władze kościelne nie mogły i nie chciały zaakceptować. Stowarzyszenia automatycznie ulegały więc likwidacji, jeśli w ciągu 90 dni od dnia ogłoszenia wspomnianego dekretu, nie uczyniły zadość jego przepisom.
Dyplom przynależności do Arcybractwa Straży Honorowej śp. inż. Kazimierza Krawczyka.
Likwidacja katolickich stowarzyszeń, była efektem antykościelnej polityki ówczesnych władz państwowych. Koncepcja państwa laickiego, przyjęta przez władze, zakładała pozbawienie Kościoła katolickiego ( podobnie jak i innych związków wyznaniowych), jakichkolwiek możliwości wpływania na życie publiczne. Za szczególnie niebezpieczne, uznano wtedy organizacje katolickie zrzeszające młodzież.
Włodzimierz Chrzanowski
Fot. Źródło: Archiwum Wojciecha Lisa. Zdjęcie główne – Katolickie Stowarzyszenie Mężów. Rok 1938.