W dniach od 22 do 24 sierpnia w Chludowie, w dawnej posiadłości Romana Dmowskiego, a obecnie Misjonarzy Ojców Werbistów, miało miejsce spotkanie formacyjne Oddziału Okręgowego Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Poznaniu. W bogatym programie spotkania znalazło się między innymi zwiedzanie Muzeum O. Mariana Żelazka, spotkanie z wyjątkowym misjonarzem O. Kazimierzem Grabowskim, który opowiedział nam o historii, duchowości i pracy zgromadzenia, spotkanie z władzami Stowarzyszenia, wspólne ognisko.

Ciekawym punktem naszego pobytu w Chludowie był spotkanie z wiceprzewodniczącym Rady Nadzorczej Stowarzyszenia Piotrem Sutowiczem. Spotkaniu towarzyszył znany i często cytowany fragment publikacji Romana Dmowskiego „Kościół Naród Państwo” z 1927 roku:

Katolicyzm nie jest dodatkiem do polskości – pisał Dmowski – zabarwieniem jej na pewien sposób, ale tkwi w jej istocie, w znacznej mierze stanowi jej istotę. Usiłowanie oddzielenia u nas katolicyzmu od polskości, oderwania narodu od religii i od Kościoła, jest niszczeniem samej istoty narodu.

Roman Dmowski to jeden z wybitnych Polaków XX wieku, chociaż dla jednych jest mężem stanu, współtwórcą naszej niepodległości, wielkim patriotą, wybitnym działaczem politycznym, twórcą nowoczesnej polskiej myśli narodowej i nowoczesnego patriotyzmu, to dla innych, przede wszystkim z nurtu liberalno-lewicowego, to nacjonalista, antysemita, zwolennik faszyzmu i rządów totalitarnych. To taki typowy dla tego nurtu sposób oceny Romana Dmowskiego. Krótko i bez większego wysiłku intelektualnego i poznawczego należy człowieka zamknąć w stereotypie: nacjonalista, antysemita, faszysta. Piotr Sutowicz odpowiedział na wiele pytań dotyczących działalności Dmowskiego i wymienił trzy najważniejsze jego dokonania jako polityka i duchowego przywódcy ruchu narodowego.

Po pierwsze będąc realistą stworzył nowoczesną myśl narodową, która odcinała się od romantyzmu, od patriotyzmu wymagającego przelewania polskiej krwi w kolejnych powstaniach przeciw zaborcy, była też sprzeciwem wobec naszych wad narodowych. Można powiedzieć, że był to program przeobrażenia Polaków w nowoczesny naród z udziałem mas ludowych oraz, jakbyśmy dzisiaj powiedzieli, z przedsiębiorczą klasą średnią; program wszechpolski obejmujący Polaków w trzech zaborach. W ślad za tym Dmowski kształtował nowoczesny polski patriotyzm, wolny od gloryfikowania polskości, ale też jej potępienia i pogardzania. W „Myślach nowoczesnego Polaka” w 1903 roku pisał:

Wszystko co polskie jest moje: niczego się wyrzec nie mogę. Wolno mi być dumnym z tego, co w Polsce jest wielkie, ale muszę przyjąć i upokorzenie, które spada na naród za to, co jest w nim marne.

Po drugie Roman Dmowski miał niekwestionowany wkład w odzyskanie naszej niepodległości. Wykonał ogromną pracę na gruncie dyplomacji, aby jak najkorzystniej ukształtować naszą zachodnią granicę. W 1917 r. został przewodniczącym powstałego w Lozannie Komitetu Narodowego Polskiego, który został uznany za oficjalną reprezentację Polski najpierw przez rząd francuski, a następnie przez rządy Wielkiej Brytanii, Włoch i USA. Wielkim jego osiągnięciem było utworzenia polskiej formacji zbrojnej na Zachodzie. „Posiadanie armii, stojącej u boku sprzymierzonych – pisał po latach – było jedyną naszą legitymacją do tytułu państwa sprzymierzonego, a co za tym idzie, do udziału w konferencji pokojowej. Legitymacja ta była niezbędna”. Następnie wraz z Ignacym Paderewskim reprezentował Polskę na paryskiej konferencji pokojowej. 28 czerwca 1919 r. wspólnie z nim podpisał w jej imieniu Traktat Wersalski.

Po trzecie w cytowanej wcześniej publikacji „Kościół Naród Państwo” Roman Dmowski dokonuje wielu ciekawych analiz stawiając pytania o przyszłość cywilizacji europejskiej zbudowanej na fundamentach chrześcijaństwa, o rolę narodów katolickich w jej odbudowie, o znaczeniu religii w życiu narodów i kształtowaniu ustroju państw. Podkreślał, że Kościół katolicki głosząc naukę Chrystusową:

nie powinien stać poza sprawami doczesnymi i świeckimi ograniczając się jedynie do nauki wiary (…) naród szczerze, istotnie katolicki musi dbać o to, ażeby prawa i urządzenia państwowe, w których żyje były zgodne z zasadami katolickimi i ażeby w duchu katolickim były wychowywane jego młode pokolenia.

Co ważne Dmowski uważał, że państwo polskie jest państwem katolickim, bo naród polski jest narodem katolickim. W swojej publikacji Dmowski uświadamiał polskie społeczeństwo o znaczeniu religii katolickiej i Kościoła w dziejach polskiego narodu od Chrztu Polski po czasy mu współczesne. Katolicyzm przez wieki kształtował polskość, a w chwilach trudnych Kościół stał też na straży polskiej wolności. Warto o tym i dzisiaj pamiętać, w sytuacji coraz większej laicyzacji społeczeństwa coraz bardziej podatnego na, tak to nazwijmy, ideologie neomarksistowskie. Mimo wielu trudności i kryzysów katolicyzm będzie stanowił o istocie polskości, będzie ją kształtował, tak długo, jak istniejemy, jako naród polski świadomy swojego chrześcijańskiego dziedzictwa, swojej historii i kultury – skonkludował na zakończenie spotkania Piotr Sutowicz.

Fot. Marta Cielińska-Idziak

Autor Karol Irmler

Przewodniczący Zarządu Oddziału Okręgowego Katolickiego Stowarzyszenia „Civitas Christiana” w Poznaniu. Historyk, publicysta.